Nasze Mazury nie są terenem, na którym znajduje się największa liczba jezior,jest ich tylko 2700; na Pojezierzu Pomorskim 4129, lecz przewyższają je znacznie powierzchnią. Są to w zdecydowanej większości jeziora polodowcowe

(Ryc. Wielkich Jezior Mazurskich).

Polskie pojezierza zostały ukształtowane podczas ostatniego etapu zlodowaceń plejstoceńskich, któremu na terenie Polski nadano nazwę zlodowacenia północnopolskiego (zlodowacenie Wisły, Vistulian), zaś okresowi tzw. zlodowacenia Bałtyckiego przypisuje się największy udział w kształtowaniu zróżnicowanej rzeźby Północnej Polski

(Ryc. Zasięg zlodowacenia).

Czas jego trwania określa się na około 110 tysięcy lat.  Na obszarach objętych tym zlodowaceniem występują najwyraźniej wykształcone formy rzeźby lodowcowej, tzw. rzeźby młodoglacjalnej. Ponieważ jest to najmłodsze stadium aktywności lodowca, ślady jego działalności nie zostały zatarte przez kolejne masy nadciągającego lodu - stąd bierze się piękno krajobrazu mazurskiego.  W czasie  kolejnych topnień i postojów, cofający się lodowiec gromadził materiał i usypywał wzgórza morenowe, zbudowane ze żwiru, gliny zwałowej oraz ogromnej ilości głazów narzutowych. Wzgórza moreny czołowej zorientowane są równoleżnikowo w równoległych do siebie pasmach. W zagłębieniach między wzgórzami moreny czołowej lodowiec pozostawił bryły martwego lodu, które po wytopieniu się zostały wypełnione wodami. Po ustąpieniu lądolodu wody polodowcowe wykorzystały pozostawione przez jego działalność obniżenia terenu takie jak misy wytopiskowe, rynnowe czy niecki moreny dennej tworząc przepiękny krajobraz pojezierza. Misy tych jezior powstały też w wyniku erozyjnej działalności glacjalnej i wód rzek płynących pod  lodowcem bądź wcześniej opisanej działalności akumulacyjnej, dlatego możemy wyróżnić wiele typów genetycznych jezior pod względem ukształtowania ich przez lodowiec. Jeziora które zostały wyżłobione jako rynny przez zachodzące wyżej wymienione procesy nazywamy jeziorami rynnowymi. Rynny lodowcowe pełniły funkcję naturalnych stref odpływu wód pod wysokim ciśnieniem z topniejącego lodowca i środowiska glacjalnego, co przełożyło się na obecny wygląd jezior i dolin rzecznych.  Szczególną cechą tych jezior jest kierunek położenia względem ciągów moren czołowych, ponieważ osie ich mis są zwykle prostopadłe do dawnego czoła lądolodu

(Ryc Fragment wału moreny czołowej w okolicach Jastrowia).

Jeziora te są dosyć wąskie i bardzo wydłużone oraz osiągają znaczne głębokości. Stoki ich mis są dość strome, zaś w dnie pojawiają się liczne przegłębienia. Przykładowe jeziora to jezioro: Jeziorak, Ruda Woda, Bełdany, Wigry czy Mikołajskie.  Ponieważ "drogi" odpływowe były długie i rozciągające się na znacznej przestrzeni jeziora są usytuowane sznurowo jedno za drugim na znacznej przestrzeni. Do takich ciągów zaliczamy jeziora Ołów, Orło, Ryńskie, Tałty, Mikołajskie, Bełdany - w rynnie mikołajskiej; Wągiel Wlk., Wierzbowskie, Czos, Juno, Kiresztanowskie, Dejnowa - w rynnie mrągowskiej; Warpuńskie, Zyndackie, Gielądzkie, Lampackie - w rynnie sorkwickiej. Na pojezierzu iławsko-ostródzkim to Jeziorak, Ruda Woda, Szeląg, Ilińskie i Drwęckie. W rynnach polodowcowych mogą występować kotły eworsyjne, co jest zjawiskiem działalności wód glacjalnych. Jeśli kotły te występują samodzielnie i wypełnia je woda to stanowią jeziora eworsyjne (kotły i kociołki). Akweny te są niewielkie ale głębokie, a ich misy mają kształt lejkowaty. Zaliczamy do nich jezioro Głęboka Kuta oraz Białoławki. Poprzez akumulację lodowcową powstały misy jezior morenowych oraz jezior w obniżeniach powierzchni sandru i wysoczyzn polodowcowych. Zbiorniki zaporowe utworzone w wyniku zatrzymania odpływu wód roztopowych przez moreny czołowe lub wały lodowo-morenowe. Noszą one nazwę jezior moren czołowych. Są zazwyczaj płytkie i charakteryzuje dobrze rozwinięta linia brzegowa. Ich misy mają kształt wydłużony, ale brzegi są niesymetryczne. Oś podłużna tych jezior zwrócona jest zwykle do wałów moren czołowych. Zaliczamy do niej np. jeziora: Mamry Północne, Dobskie, Kisajno, Dargin, Łabab, Święcajty, Żywy oraz Tajty. W obniżeniach znajdujących sie na sandrach i wysoczyznach polodowcowych zostały wytopione zbiorniki z brył martwego lodu. Jeziora moreny dennej takie jak Śniardwy, Gołdopiwo i Rańskie wyróżniają się duża powierzchnią, urozmaiconą linią brzegowa z licznymi zatokami, półwyspami i wyspami. Stoki takiego jeziora są lekko nachylone, dno zaś wyrównane z licznymi przegłębieniami, a brzegi niskie. Rynny lodowcowe, które w okresie roztopu lodowca wypełnił martwy lód, a wody roztopowe następujących po sobie faz zlodowacenia bałtyckiego zasypały materiałem sandrowym to jeziora sandrowe (np. Guzianka, Nidzkie, Roś). W krajobrazie Warmińsko - Mazurskim możemy zauważyć jeszcze oczka polodowcowe. Są to małe zbiorniki, wypełniające małe i płytkie obniżenia po wytopionych bryłach martwego lodu na wysoczyznach polodowcowych. W wyniku tych procesów powstały kompleks zróżnicowanych i połączonych z sobą wielkich jezior z przepięknym zachowanym krajobrazem zarówno wodnym jak i lądowym

Słowniczek

Zlodowacenie - Okres w historii rozwoju danego obszaru, podczas którego był on przykryty w całości lub w niemal całości lodowcem lub lądolodem.

Lądolód - Lodowiec kontynentalny, wypukła pokrywa lodowa o znacznej powierzchni i miąższości, pokrywająca obszar bez względu na jego ukształtowanie.

Morena - Różnej wielkości materiał skalny położony we wnętrzu (morena wewnętrzna), na powierzchni (morena powierzchniowa) bądź w spągu lodowca (morena denna). Jej wytapianie prowadzi do powstania wałów morenowych. Wyróżnia się wały moreny: bocznej (powstająca z z boku jęzora lodowcowego), czołowej (tworzące się przed czołem lodowca, podczas dłuższego postoju gdy, nad akumulacją przeważa zmniejszanie się lodowca).

Martwy lód - bryła lodu, oddzielona od lodowca lub lądolodu w czasie jego regresji, zwykle przykryta osadami, co znacznie spowalnia jej topnienie.

Czoło lodowca – najniżej położona krawędź lodowca, zawsze prostopadła do toru ruchu i znajdująca się w obszarze ablacji (proces topnienia lodowca).

Eworsja - Punktowe pogłębianie koryta rzecznego spowodowane ruchem wirowym wody, niosącej gruby materiał skalny.

Sandry - Rozległe stożki napływowe zbudowane z piasków i żwirów wodnolodowcowych. Powstają na przedpolu wałów moreny czołowej z materiału niesionego i akumulowanego przez rzeki napływające z lodowca.

Bibliografia:

Geografia Fizyczna Polski, K. Ostaszewska, A. Richling
Geografia Polski: Krainy geograficzne, A. Dylikowa
Geografia Regionalna Polski, J. Kondracki
Encyklopedia Geografia, Pod Red. A. Nawrot